روش‌شناسی مواجهه اهل بیت با الحاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌پژوه دکتری، رشته کلام، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

2 دانشیار گروه کلام و فلسفه دین مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

پدیده الحاد به‌ عنوان یکی از جریان‌های فکری، فرهنگی، اعتقادی و سیاسی قرون نخستین اسلامی، وجود خداوند و سایر اصول اسلامی را انکار می‌کرد. مواجهه‌های متفاوتی با پدیده‌ مذکور صورت گرفته است؛ اما در این میان نحوه تقابل امامان معصوم ‰ به دلیل جایگاه والای علمی و معنوی آنان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پژوهش حاضر ضمن بیان مفهوم‌شناسی واژه زندقه و الحاد و همچنین سیر اجمالی تاریخ این پدیده در دوران اسلامی در صدد است با تشکیل خانواده حدیثی، بررسی و تحلیل گزارش‏های روایی رسیده، نحوه مواجهه اهل بیت ‰ با پدیده الحاد را استخراج کند. مواجهه هدایت‌گرانه اهل ‌بیت ‰ در دو بعد نظری و عملی با درنظرداشتن ظرفیت فکری مخاطبان، بهره‌گیری از سه روش جدال احسن، موعظه و استدلال برهانی، کادرسازی و پیگیری مستمر تربیتی و بهره‌گیری از تخصص مخاطب در القای معارف از مهم‌ترین یافته‌های پژوهش حاضر به شمار می‌آید. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

منهجیة مواجهة أهل البیت(ع) مع الإلحاد

نویسندگان [العربیة]

  • محمد وحیدی 1
  • محمد جعفری 2
1 طالب الدکتوراه فی قسم الکلام بمؤسسة الإمام الخمینی للتعلیم والبحث
2 أستاذ مشارک، قسم الکلام وفلسفة الدین، مؤسسة الإمام الخمینی للتعلیم والبحث
چکیده [العربیة]

إن ظاهرة الإلحاد کواحد من التیارات الفکریة والثقافیة والاعتقادیة والسیاسیة فی القرون الإسلامیة الأولی کانت تنفی وجود الله والمبادئ الإسلامیة الأخری. وکانت هناک مواجهات مختلفة مع هذه الظاهرة. أما مواجهة الأئمة المعصومین علیهم‌السلام معها، فلها أهمیة خاصة لما لهم من مکانة روحیة وعلمیة سامیة. وانطلاقًا من ذلک، قد قامت الدراسة الحاضرة باستخراج منهجیة أهل البیت علیهم‌السلام فی المواجهة مع هذه الظاهرة، وذلک بتشکیل الأسرة الحدیثیة ودراسة التقاریر الروائیة المأثورة وتفسیرها، إضافة إلی بیان مفهوم مصطلحَی الزندقة والإلحاد، کما تم ذکر لمحة تاریخیة عنها فی العصر الإسلامی. فتوصلت الدراسة إلی أن مواجهة أهل البیت علیهم‌السلام کانت هادیة استرشادیة فی البعدین النظری والعملی، ومتلائمة مع مقدرة المخاطبین الفکریة، ومستفادة من الطرق الثلاثة للمناظرة وهی الحکمة والموعظة الحسنة والجدال الأحسن، من خلال تکوین الکوادر، والمتابعة التربویة المستمرة، والاستفادة من تخصص المخاطب فی غرس المعارف. 

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الزندقة
  • الإلحاد
  • الأئمة المعصومین علیهم‌السلام
  • المجموعة الحدیثیة
  • مناظرات أهل البیت
  1. قرآن کریم.

    1. ابن‏ادریس، محمد بن منصور بن احمد؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى‌؛ قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، 1410ق.
    2. ابن‏بابویه، محمد بن علی؛ التوحید؛ تحقیق سیدهاشم حسینی تهرانی؛ قم: جامعه مدرسین، 1398ق.
    3. ابن‏زهره، حمزة بن على حسینى؛ غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع‌؛ قم: مؤسسه امام صادق †‌، 1417ق.
    4. ابن‏سینا، حسین بن عبدالله؛ التعلیقات؛ تحقیق عبدالرحمن بدوی؛ قم: مکتب الإعلام الإسلامی، 1404ق.
    5. ابن‏منظور، ابوالفضل جمال‏الدین محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ تحقیق احمد فارس صاحب الجوائب‌؛ بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر، 1414ق. ‌
    6. ابوالحسین، احمد بن فارس بن زکریا؛ معجم مقاییس اللغه؛ ج3، تحقیق محمد هارون‌ عبدالسلام؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌، 1404ق.
    7. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد؛ فیصل التفرقه بین الاسلام و الزندقه؛ بیروت: دار الحکمه، 1417ق.
    8. --------؛ المنقذ من الضلال؛ ترجمه صادق آیینه‏وند؛ تهران: انتشارات امیرکبیر، 1362.
    9. اصفهانى، حسین بن محمد راغب؛ مفردات الفاظ القرآن؛ تحقیق صفوان عدنان داودى؛‌ لبنان: دار العلم- الدار الشامیة، ‌1412ق.‌
    10. امین، احمد؛ فجر الاسلام؛ بیروت: دار الکتب العربی، ۱۹۶۱م.
    11. بدوی، عبدالرحمن؛ دراسات اسلامیه من تاریخ الالحاد فی الاسلام؛ قاهره: نشر سینا، ۱۹۹۳م.
    12. علی، جواد؛ المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام؛ بیروت: دار الساقی، ۱۹۷۶م.
    13. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر تسنیم؛ قم: انتشارات اسراء، ۱۳۹۰.
    14. جوهرى، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة؛ تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین، 1410ق. ‌
    15. حسین‌زاده، محمد؛ درآمدی بر معرفت‌شناسی و مبانی معرفت دینی؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی€، ۱۳۹۲.
    16. دهخدا، علی‌اکبر؛ لغت‌نامه دهخدا؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷.
    17. شعبان‌پور، محمد؛ زنادقه در عصر صادقین ‡؛ قم: انتشارات احسن الحدیث، ۱۳۸۸.
    18. صاحب بن عباد، کافى الکفاة و اسماعیل بن عباد؛ المحیط فی اللغة‌؛ تحقیق محمدحسن آل یاسین؛ بیروت: عام الکتاب، 1414ق.
    19. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ شرح أصول الکافی؛ ج4، تحقیق محمد خواجوى؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1383.
    20. --------؛ الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة؛ ج6، حاشیه محمدحسین طباطبایی؛ قم: مکتبة المصطفوی، 1368.
    21. طباطبایى، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛‏ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، 1390ق.
    22. طبرسى، احمد بن على؛ الإحتجاج على أهل اللجاج؛ ج1، تصحیح محمدباقر خرسان؛ مشهد: نشر مرتضى‏، 1403ق.
    23. طریحى، فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ تحقیق سیداحمد حسینى؛ چ3‌، تهران: کتابفروشى مرتضوى، 1416ق.‌
    24. علی، جواد؛ المفصّل فی تاریخ العرب قبل الإسلام؛ بیروت: دار العلم للملایین، 1976م.
    25. فیومى، احمد بن محمد مقرى؛ المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی‌؛ قم: دار الهجرة، 1414ق.
    26. قره‏خانی، محمدجواد، سیدمحمد اسماعیل سیدهاشمی و اسماعیل داراب کلاهی؛ «برهان انی در مناظره امام صادق † با زندیق مصری از نگاه آیت‌الله جوادی آملی»، نشریه علمی اندیشه نوین دینی؛ ش۵۹، 1398، ص۱۳۱-۱۴۲.
    27. کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ ج1، تحقیق على‏اکبر غفارى و محمد آخوندى؛ چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
    28. مازندرانى، محمدصالح بن احمد؛ شرح الکافی- الأصول و الروضة؛ ج1، تحقیق ابوالحسن‏ شعرانى؛ تهران: المکتبة الإسلامیة، 1382ق.
    29. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الأنوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار؛ ج3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
    30. محمدرضایی، محمد و نرگس سادات مرتضوی شاهرودی؛ «بررسی و نقد برهان اختفای الهی»، مجله عقل و دین؛ ش۱۹۰، 1397، ص۵۱-۶۹.
    31. مروارید، جعفر و وحید مهدوی‌مهر؛ «بررسی تمایز ماهوی برهان شرط‌بندی پاسکال و حدیث محاجه امام † و ابن‎ابی‏العوجاء و نتایج فلسفی و کلامی آن»، مجله پژوهش‌های فلسفی کلامی؛ ش۲۹، 1397، ص۵۷-۷۰.
    32. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی€، 1390.
    33. مطهری، حمیدرضا؛ زندقه در سده‌های نخستین اسلامی؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۷.
    34. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج۱۸، تهران: انتشارات صدرا، ۱۳۷۵.
    35. مفید، محمد بن محمد؛ الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد؛ قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق.
    36. منتظری، سید سعیدرضا؛ زندیق و زنادقه؛ قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۸۹.
    37. واسطى زبیدى، محب‏الدین؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛‌ تحقیق على شیرى؛ بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414ق. ‌
    38. یوسفیان، حسن؛ «برهان شرط‌بندی»، مجله نقد و نظر؛ ش29، 1382.