خاستگاه شبهات در برداشت‌های سیاسی از قرآن: قواعد مربوط به فهم مفردات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

چکیده

فهم و برداشت‎های غیر معتبر مخاطبان از قرآن در عرصه‎های زندگی، گاه موجب تولید شبهاتی شده  است. این شبهات گاه نتیجه غفلت یا نادیده‌انگاری قواعد فهم قرآن در حوزه فهم مفردات و واژگان و عدم کاربست قواعد فهم مفردات و زمانی محصول استفاده نادرست از این قواعد است. بخشی از این آسیب نیز به تدبیر حیات سیاسی و تلاش مخاطبان برای دستیابی به آموزه‎های سیاسی قرآن برای مدیریت حیات سیاسی است؛ به گونه‎ای که عدم کاربست این قواعد یا کاربست نادرست آنها گاه منجر به ارائه برداشت‎های سیاسی نادرست شده است. این مشکل زمینه ظهور این مسئله شده است که برداشت‎های سیاسی در عرصه کاربرد قواعد مربوط به فهم مفردات و توجه به آنها با چه آسیب‎هایی روبرویند. تأکید مقاله بر قواعدی است که در مطالعه میدانی نویسنده در آثار مختلف، بی‌دقتی در مورد آنها بیشتر موجب ایجاد شبهات در این برداشت‎ها شده است؛ روش تحقیق متناسب با توصیف نظرات و دیدگاه‎ها و بررسی و تحلیل و نقد آنها توصیفی و تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

منشأ الشبهات فی القراءات السیاسیة من القرآن الکریم: قواعد فهم المفردات

نویسنده [العربیة]

  • محمد عابدی
أستاذ مساعد، قسم الدراسات القرآنیة، مرکز العلمی للثقافة و الفکر الإسلامی.
چکیده [العربیة]

یعتبر المسلمون القرآن الکریم مصدرًا إلهی أصیلًا لإدارة حیاتهم والتخطیط لها. مع ذلک، یظهر الواقع الحالی أن قراءات الجهور الخاطئة للقرآن فی المجالات المختلفة قد أثارت الشبهات بعض الأحیان. قد تنشأ هذه الشبهات عن عدم المعرفة بقواعد فهم المفردات القرآنیة أو إهمالها وعدم تطبیقها تارة، وعن التطبیق الخاطئ لهذه القواعد تارة أخری. علی سبیل المثال، نری هذه المشکلة فی محاولة المخاطبین للحصول علی التعالیم القرآنیة السیاسیة لإدارة الحیاة السیاسیة مما أدّی عدم تطبیق هذه القواعد أو تطبیقها الخاطئ إلی تقدیم القراءات السیاسیة الخاطئة. فتثیر هذه المشکلة مسئلة هامة: ما هی أضرار الإهمال لقواعد فهم المفردات القرآنیة أو تطبیقها الخاطئ فی القراءات السیاسیة من القرآن الکریم؟ افترض البحث الحاضر أن هناک أضرارًا مختلفة فی هذا المجال. وسعی بالمنهج الوصفی ـ التحلیلی وراء تبیین أهمها والآراء والأقوال فیها. بالطبع ارتکز البحث علی قواعد أدی إهمالها إلی إثارة الشبهات فی هذه القراءات وفق دراسات الباحث المیدانیة، وهی التفسیر وفق معانی الکلمات عند العرب الفصحاء فی عصر النزول، والاهتمام بالمصادر المعتمدة وعدم الاکتفاء بالمعانی الارتکازیة، ووجوب الحمل علی المعانی المجازیة بقرینة المفردات، والاهتمام بالفرق بین المشترک اللفظی والمشترک المعنوی.
 

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • القراءات القرآنیة السیاسیة
  • السیاسة
  • الباثولوجیا
  • المفردات
  • القواعد
  1. قرآن کریم.

    1. ابن‎بحر اصفهانی، محمد؛ جامع التأویل لمحکم التنزیل؛ تحقیق محمود سرمدی و محمدهادی معرفت؛ چ1، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1388.
    2. ابن‎درید، محمد بن حسن؛ الجمهرة اللغة؛ بیروت: دار العلم للملائین، 1987م.
    3. ابن‎عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر؛ بیروت: مؤسسه التاریخ، 1420ق.
    4. ابن‎فارس، ابی‌الحسن احمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1404ق.
    5. ابن‎منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، ١٤١٦ق.
    6. ابن‌الأثیر، ضیاءالدین نصر بن عبدالله؛ المثل السائر فیأدب الکاتب و الشاعر؛ تحقیق احمد الـحوفی و بدوی طبانة: مصر: دار النهضه، 1416ق.
    7. آخوند خراسانی، محمدکاظم؛ کفایة الاصول؛ تهران: اسلامی، 1366.
    8. آلوسی، سیدمحمود؛ روح ‌المعانی؛ بیروت: دار العلمیه، 1415ق.
    9. بابایی، علی‌اکبر؛ قواعد تفسیر قرآن؛ چ2، تهران: پژوهشگاه حوزه ودانشگاه- سمت، 1395.
    10. بابایی، علی‌اکبر؛ مکاتب تفسیری؛ چ1، تهران: پژوهشگاه حوزه ودانشگاه- سمت، 1381.
    11. بازرگان، مهدی؛ آخرت و خدا؛ تهران: مؤسسه فرهنگی رسا، 1377.
    12. البلعید؛ الصادق؛ القرآن والتشریع، تونس، مرکز النشر الجامعی، 1999م.
    13. ثعالبی، عبدالرحمان بن محمد؛ جواهر الحسان فی تفسیر القرآن (تفسیر ثعالبی)؛ ط1، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1418ق.
    14. میثمی، لطف‎الله؛ «حکومت دینی و قانون اساسی»، در: جمعی از نویسندگان، دین و حکومت؛ چ1، تهران: مؤسسه فرهنگی رسا، 1378.
    15. جوهری، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة؛ [بی‎جا]: دار العلم للملایین، 1990م.
    16. حویزی عروسی، عبدعلی؛ نور الثقلین فی تفسیر القرآن؛ قم: اسماعیلیان، 1415ق.
    17. راغب، حسین بن محمد؛ معجم مفردات الفاظ القرآن؛ بیروت: دار الکاتب العربی، ۱۳۹۲ق.
    18. رجبی، محمود (زیر نظر)؛ روش‌شناسی تفسیر قرآن؛ چ1، تهران: پژوهشکده حوزه ودانشگاه وسمت، 1379.
    19. رشید رضا، محمد؛ التفسیر القرآن العظیم الشهیر بتفسیر المنار؛ بیروت: دار المعرفة، [بی‏تا].
    20. زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله؛ البرهان فی علوم القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، 1410ق.
    21. زمخشری، محمود بن عمر؛ الکشاف؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1404ق.
    22. سمرقندی، ابواللیث النصر؛ تفسیر سمرقندی؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1413ق.
    23. سیوطی، جلال‏الدین عبدالرحمن؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ بیروت: دار الکتاب العربی، 1412ق.
    24. الصعیدی، عبدالمتعال؛ بغیة الإیضاح لتلخیص الـمفتاح؛ ط17، [بی‌جا]: مکتبه الآداب، 1426ق/ 2005م.
    25. الصفدی، خلیل بن اتابک؛ نصرة الثائر علی الـمثل السائر؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، [بی‎تا].
    26. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
    27. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان؛ تهران: ناصرخسرو، 1372.
    28. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن (دوره 30 جلدی)؛ بیروت: دار المعرفه، 1412ق.
    29. طوسی، محمدحسین؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، [بی‎تا].
    30. عابدی، محمد؛ تکلیف سیاسی از منظر قرآن کریم؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1398.
    31. عبدالرازق، علی؛ الاسلام و اصول الحکم؛ چ2، مصر، [بی‏نا]، [بی‎تا].
    32. عمید زنجانی، عباسعلی؛ مبانی اندیشه سیاسی اسلام؛ چ1، تهران: مؤسسه فرهنگی اندیشه، 1377.
    33. فخر رازی، محمد بن عمر؛ التفسیر الکبیر؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، [بی‎تا].
    34. فراهیدی، خلیل بن احمد؛ ترتیب کتاب العین؛ به کوشش مخزومی و دیگران؛ قم: اسوه، 1414ق.
    35. فضلی، عبدالهادی؛ دروس فی اصول فقه الامامیه؛ بیروت: مرکز الغدیر، 1428ق.
    36. فیومی، احمد بن محمد؛ المصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر؛ قم: دار الهجرة، 1405ق.
    37. قاضی‏زاده، کاظم؛ سیاست و حکومت در قرآن؛ چ3، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386.
    38. قدردان قراملکی، محمدحسین؛ قرآن و سکولاریسم؛ چ2، تهران: پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، 1385.
    39. قرطبی، محمد ؛ الجامع لاحکام القرآن؛ بیروت: دار الکتب العلمیه، 1408ق.
    40. --------؛ الجامع لاحکام القرآن؛ ط1، تهران: انتشارات ناصر خسرو، 1364.
    41. القزوینی، جلال‌الدین؛ الإیضاح فی علوم البلاغة؛ بیروت: دار الجیل، [بی‌تا].
    42. القیروانی، ابن‎رشیق؛ العمدة فی محاسن الشعر و الأدب؛ ط5، بیروت: دار الجیل، 1401ق/ 1981م.
    43. الـجرجانی، عبدالقاهر؛ أسرار البلاغة؛ القاهرة: مطبعة الـمدنی، [بی‎تا].
    44. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
    45. مشکینی، علی؛ الاصطلاحات الاصول؛ قم: نشر الهادی، 1413ق.
    46. مطهری، مرتضی؛ امامت و رهبری؛ چ2، صدرا، 1364.
    47. --------؛ آشنایی با قرآن؛ چ6، تهران: صدرا، 1375.
    48. --------؛ مجموعه آثار؛ چ2، تهران انتشارات صدرا، 1372.
    49. مظفر، محمدرضا؛ المنطق؛ بیروت: دار التعارف، 1400ق.
    50. --------؛ اصول الفقه؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1412ق.
    51. مکارم شیرازی، ناصر؛ پیام قرآن؛ چ2، قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب، 1375.
    52. --------؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1371.
    53. میرزای قمی، ابوالقاسم؛ قوانین الاصول؛ تهران: المکتبه العلمیه الاسلامی، 1378.
    54. نمله، عبدالکریم بن علی بن محمد؛ المهذب فی علم اصول الفقه المقارن؛ ریاض: دار النشر مکتبة الریاض، 1420ق/ 1999م.